Σύνδεση

Επιχειρώντας να διερευνήσουμε την συνεχιζόμενη αρνητική εικόνα των επιδόσεων του ελληνικού μαθητικού δυναμικού, που αναδύεται από μαζικές εξεταστικές διαδικασίες (PISA, Πανελλήνιες Εξετάσεις), σε κύρια γνωστικά αντικείμενα (μαθηματικά, γλώσσα και φυσικές επιστήμες) αναζητήσαμε τις κυρίαρχες μαθησιακές διαδρομές τις οποίες αυτό το δυναμικό ακολουθεί. Το σχολικό σύστημα και ο παραεκπαιδευτικός υποστηρικτικός μηχανισμός του φροντιστηρίου, εύκολα εμφανίστηκαν ως εκείνες οι μαζικές διαδικασίες οι οποίες συμβάλλουν στην διαμόρφωση της ποιότητας της κωδικοποίησης της πληροφορίας, η κατοχή της οποίας ελέγχεται από τους μαζικούς ελέγχους. Με ενδιάμεσο συγκολλητικό παράγοντα το Κράτος το φροντιστήριο γίνεται κυρίαρχο και επιβάλλεται ως λειτουργία στο σχολικό σύστημα μεταλλάσσοντας το σε φροσχολικό σύστημα. Καμιά κατάσταση, όμως, δεν θα μπορούσε να επικρατήσει αν δεν έχει την αποδοχή και την συνειδητή ή όχι υποστήριξη της ίδιας της κοινωνίας, στο πλαίσιο της οποίας εξελίσσεται το όλο φαινόμενο. Πώς η κοινωνία συμμετέχει στη διαμόρφωση αυτής της κατάστασης και τι είναι αυτό που έπαιξε ρόλο στην επικυριαρχία του φροντιστηρίου και οδήγησε στην ανάμιξή του με το σχολικό σύστημα; [Διαβάστε το Μέρος Α]

Ένα κοινωνικό μονοπάτι για την φροσχολική ανάμιξη

Πριν την περιγραφή των φάσεων της ανάμιξης αυτής, ας φέρουμε στο νου μια σειρά εικόνων από την κοινωνική πραγματικότητα, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν να αναδυθούν τα στοιχεία που συνέβαλαν στην επιβολή της κυριαρχίας του φροντιστηρίου στο σχολικό σύστημα και στη διεπλοκή τους σε ένα φροσχολικό - πλέον - σύστημα.

Το παιδί μέχρι τον παιδικό σταθμό: Ο γονέας πάντα δίπλα του, όπως πρέπει σε αυτές τις ηλικίες, αλλά συνήθως παρέχοντας στο παιδί και άλλες βοήθειες σε δράσεις, ώστε αυτές να γίνουν σωστά. Στο συμμάζεμα του δωματίου του, στην κατασκευή της ζωγραφιάς ή του puzzle, στην ετοιμασία του φαγητού. Πολλές φορές χωρίς να παρευρίσκεται το παιδί εκεί που γίνονται οι εργασίες, επειδή βλέπει «παιδικά» στην τηλεόραση ή «παίζει» με το κινητό κάποιου από τους γονείς του.

Στο Δημοτικό: Στις πρώτες τάξεις, ο γονέας θα βοηθήσει το παιδί στις εργασίες του, ώστε να μην κάνει κάποιο λάθος και θα το ετοιμάσει όσο καλύτερα μπορεί για να δείξει στην δασκάλα ή στον δάσκαλο ότι έχει μελετήσει. Στις μεγαλύτερες τάξεις, οι απαιτήσεις του σχολείου δυσκολεύουν τα πράγματα. Επειδή ο γονέας δυσκολεύεται, είτε λόγω χρόνου εξαιτίας της εργασίας του, είτε λόγω των δυσκολιών εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων, αυτός θα αναζητήσει κάποιον (άλλο) δάσκαλο της ίδιας ή της επόμενης βαθμίδας εκπαίδευσης, ή μια ομάδα εργασίας, που θα βοηθήσει να γίνουν σωστές οι εργασίες στα «κύρια» μαθήματα. Το παιδί πρέπει να πάει έτοιμο στο σχολείο, να δείξει ότι έχει μελετήσει και να μην κάνει λάθος.

Στην επόμενη βαθμίδα, το Γυμνάσιο: Το φαινόμενο θα ενταθεί και ο αριθμός των μαθημάτων θα αυξηθεί. Τώρα το φροντιστήριο ή το ιδιαίτερο για μεγάλο μέρος του μαθητικού δυναμικού γίνεται «αναγκαίο» και για άλλα γνωστικά αντικείμενα εκτός από τα «κυριότερα». Έτσι ο μαθητής θα είναι έτοιμος να απαντήσει σωστά - δεν θα κάνει λάθος -στις ερωτήσεις του καθηγητή του στο σχολείο και θα γνωρίζει και «το παρακάτω», δείχνοντας ότι αξίζει. Πέρα, βέβαια, ότι θα αρχίσει σιγά-σιγά να ετοιμάζεται για την επόμενη περιοχή της Δευτεροβάθμιας, το Λύκειο, αλλά και τη επόμενη εκπαιδευτική βαθμίδα, την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Για την περίοδο φοίτησης στο Λύκειο, ο γονιός δεν θα πειραματιστεί, θα κάνει ότι κάνουν όλοι, «για να μην του πει αργότερα το παιδί του ότι δεν έκανε κάτι για εκείνο»: εδώ το φροντιστήριο και το ιδιαίτερο είναι επάνω και από το σχολείο. Ο γονέας εδώ δεν θέλει να πάει το παιδί του έτοιμο στο σχολείο, είναι σίγουρος ότι είναι κάτι παραπάνω από έτοιμο, συζητάει για την πορεία του μαθητή με τον φροντιστή και σπάνια με το σχολείο, τους καθηγητές του οποίου μπορεί μερικές φορές να επιπλήττει επειδή του δίνουν άλλη εικόνα για την πορεία του παιδιού τους από αυτή που νομίζει ότι έχει. Οι περισσότεροι γονείς είναι σίγουροι ότι οι επιδόσεις των παιδιών τους στις Πανελλήνιες θα είναι καλές.

Όμως τα πράγματα δεν τελειώνουν με την επίτευξη του στόχου της εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Εδώ αφού πρώτα ξεκουραστεί ο φοιτητής, πλέον, θα αναζητήσει τα φροντιστήρια αυτής της βαθμίδας είτε για να οργανώσει την μελέτη του, είτε για να πάρει θέματα για τις εξετάσεις, είτε ακόμη για να «γράψει» τις εργασίες που απαιτούνται. Έτοιμες, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, για να φανεί πως έγιναν.

 Ας σκεφτούμε: Τι θα μπορούσε να προκύψει από μια σειρά παρεμβάσεων στην πορεία ωρίμανσης ενός ανθρώπου, όπως αυτή που παρουσιάστηκε παραπάνω, σε κρίσιμες μάλιστα περιόδους διαμόρφωσης των γνωστικών του δομών;

Τίποτε άλλο πέρα από το ότι ένας σημαντικός αριθμός των νέων Ελλήνων εθίζεται, με ευθύνη της οικογένειας, της κοινότητας και του σχολικού συστήματος, στο να αποζητά έτοιμες απαντήσεις, να φοβάται να κάνει λάθος - στοιχεία που αποτρέπουν από την προσπάθεια ενασχόλησης με τα προβλήματα που κάθε φορά και σε κάθε επίπεδο παρουσιάζονται - και φυσικά να θέλει να (επι)δείξει ότι (κάτι) γνωρίζει.

Αυτός ο μεγάλος αριθμός παίζει, κάθε φορά, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της λειτουργίας της επόμενης σχολικής βαθμίδας, αφού θα πρέπει σε κάθε βαθμίδα οι δάσκαλοι να προσαρμόζουν τις δράσεις τους ανάλογα με το επίπεδο των μαθητών τους. Έχουμε λοιπόν ένα σπιράλ κατάρρευσης, που εμφανίζεται στην προσπάθεια των παραγόντων της εκπαιδευτικής διαδικασίας να ισορροπήσουν το σύστημα. Το κύριο στοιχείο που κινεί το σπιράλ αυτό δεν είναι άλλο από τον εθισμό «κρίσιμης μάζας» μαθητικού δυναμικού να αποδέχεται έτοιμες λύσεις σε διάφορα ζητήματα, ή το πολύ-πολύ έτοιμες συνταγές για λύσεις τις οποίες πρέπει να αποστηθίσει.

Η κατάσταση αυτή οδηγεί στη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου τρόπου σκέψης, αλλά και σε συγκεκριμένες μαθησιακές συμπεριφορές που παίζουν ρόλο σε διαδικασίες ελέγχου, όπως αυτές που αναφέρθηκαν στην αρχή του άρθρου (βλέπε Α μέρος) και παραπέμπουν σε πιο λεπτομερείς παρουσιάσεις τους σε δυο προηγούμενα άρθρα. Ο τρόπος σκέψης και οι συμπεριφορές καθιστούν αυτές τις καταστάσεις επιδόσεων του μαθητικού δυναμικού, προβλέψιμες. Ο ρόλος της υποταγής του σχολικού συστήματος στον κυρίαρχο παραεκπαιδευτικό μηχανισμό υποστήριξης, το φροντιστήριο, είναι καθοριστικός για την πορεία του σπιράλ κατάρρευσης και η διεμπλοκή των δύο σε ένα φροσχολικό - πλέον - σύστημα καθιστά το αύριο της εκπαιδευτικής διαδικασίας μάλλον σκοτεινό.

Ο κυρίαρχος μηχανισμός …

Το φροντιστήριο, ως μηχανισμός υποστήριξης, έχει μια σειρά από ισχυρά στοιχεία που τελικά συμβάλλουν στην κυριαρχία του. Είναι ιδιωτικού χαρακτήρα, η δράση του είναι στοχευμένη σε ορισμένο αριθμό γνωστικών αντικειμένων και χρησιμοποιεί έναν συγκεκριμένο τρόπο γνωστικής παρέμβασης στο μαθητικό δυναμικό. Η συμβολή του κράτους στην ενίσχυση των στοιχείων αυτών είναι σημαντική και συνεχής, με πρώτη αρχή αυτό που ήδη έχει αναφερθεί: η αποστέρηση ικανότατου εκπαιδευτικού δυναμικού από το σχολικό σύστημα, λόγω πολιτικών διώξεων κατά τις δεκαετίες 1950 - 1960, πράγμα που οδήγησε αυτό το στελεχιακό δυναμικό να ενισχύσει το φροντιστήριο.

Ο ιδιωτικός χαρακτήρας, παρέχει στον υποστηρικτικό μηχανισμό του φροντιστηρίου ελευθερία κινήσεων και ευελιξία στην λειτουργία του, καθώς μπορεί να μην υπόκειται στην επιβαλλόμενη κεντρική επιτήρηση, εκτός βέβαια από μια σειρά τυπικά στοιχεία. Τίποτε δεν επηρεάζει την μαθησιακή του παρέμβαση, η πορεία της οποίας είναι συνδεδεμένη με την ευφυΐα των - πολλές φορές ιδιαίτερα ικανών - δασκάλων-εκγυμναστών που εργάζονται σε αυτό. Αυτό το αντιπαραβάλει σε σχέση με το πολλές φορές - ιδιαίτερα την περίοδο που δέσποζαν οι επιθεωρητές στην εκπαίδευση - άκαμπτο και στεγνό τρόπο που ακολουθούσε το σχολικό σύστημα για την δική του μαθησιακή παρέμβαση. Είναι λογικό οι δυο αυτοί παράγοντες, η ελευθερία και η ευελιξία, να καθιστούν το φροντιστήριο ελκυστικότερο από το σχολείο για τους μαθητές και επομένως να στρώνουν το δρόμο για την επικυριαρχία του.

Η στοχευμένη δράση, από την άλλη μεριά, αποτελεί μια δυναμική παράμετρο που επίσης καθιστά το φροντιστήριο κυρίαρχο, αφού συμβάλλει στην επιτυχία που - σε συνδυασμό με την αλλοτρίωση του σχολικού συστήματος - το ίδιο το κράτος έχει προσδιορίσει ως κοινωνικό στόχο: την επιτυχία στις Εξετάσεις (με όποιο προσδιοριστικό έχουν κάθε φορά). Ας σταθούμε λίγο περισσότερο σε αυτό το στοιχείο: Κάτι που έχει προκύψει από τις έρευνες είναι το πόσο ισχυροί μπορεί να γίνουν οι μαθημένοι συνειρμοί και οι συνήθειες της σκέψης - τόσο που στην πραγματικότητα, μπορεί συχνά να περιορίζουν την επιτυχία στην αντιμετώπιση νέων καταστάσεων.

Εδώ βρίσκεται η βάση της στοχευμένης δράσης του φροντιστηρίου: στους μαθημένους συνειρμούς και στις συνήθειες σκέψης. Αυτό το καθιστά επικυρίαρχο σε σχέση με το σχολικό σύστημα, αλλά και αυτό το ίδιο αποτελεί και το πρόβλημα που - μετά την διεπλοκή στο φροσχολικό σύστημα - οδηγεί στις επιδόσεις του μαθητικού δυναμικού (σε Πανελλήνιες και PISA) που παρουσιάστηκαν στην αρχή του άρθρου (Α μέρος). Έχει δειχθεί, από την έρευνα, πως μια εμπειρία που είχε αποκτηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό και αφορά σε έναν συγκεκριμένο τρόπο λύσης ενός τύπου προβλημάτων, σήμαινε ότι οι άνθρωποι θα έτειναν να επιλέξουν αυτή τη λύση ακόμη και αν υπήρχε ένας ευκολότερος και γρηγορότερος τρόπος λύσης του προβλήματος.

Ο συγκεκριμένος τρόπος παρέμβασης του φροντιστηρίου, λοιπόν, είναι φυσική απόρροια των δυο στοιχείων που περιγράφηκαν πιο πάνω: βασίζεται στη στοχευμένη δράση και στην ελευθερία και ευελιξία που το εξασφαλίζει ο ιδιωτικός χαρακτήρας του. Σε αντίθεση με το σχολείο παρεμβαίνει στο μαθητή με τέτοιο τρόπο ώστε να τον προετοιμάσει για να βρίσκεται σε έναν συγκεκριμένο χρόνο στη μέγιστη δυνατότητα απόδοσης. Αυτός είναι ο στόχος. Ο μαθητής να απομνημονεύσει με τη συνεχή εξάσκηση, μια σειρά από συνειρμούς, να συνηθίσει μια συγκεκριμένη διαδρομή σκέψης και να λειτουργήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι έτοιμος για να αποδώσει το μέγιστο δυνατόν στη κατάλληλη στιγμή, αυτή των (Πανελληνίων) Εξετάσεων. Αυτό δε, στα γνωστικά αντικείμενα που έχουν ενδιαφέρον για το μαθητή.

Είναι φανερό ότι και αυτό το στοιχείο διαμορφώνει κατάλληλες συνθήκες για την επικυριαρχία του φροντιστηρίου, σε σχέση με το σχολικό σύστημα, στο πλαίσιο του οποίου ο μαθητής προσπαθεί σε πολλά, πιθανώς χωρίς ενδιαφέρον για τον ίδιο, γνωστικά αντικείμενα, μέσα από τα οποία θεωρείται ότι θα έχει την ευκαιρία να προσεγγίσει την ευρύτερη γνώση και την ουσιαστική μάθηση, αντί για την απομνημόνευση. Η αποδοχή της χρησιμότητας από την ίδια την κοινωνία και τους φορείς της ισχυροποιεί αυτή την επικυριαρχία και οδηγεί στην διεμπλοκή σχολικού συστήματος και φροντιστηρίου σε ένα φροσχολικό σύστημα.

…και άλλα ερωτήματα

Πώς όμως έφθασε ο παραεκπαιδευτικός μηχανισμός υποστήριξης να κυριαρχήσει και μάλιστα έτσι ώστε να επιβάλει τη λειτουργία του οδηγώντας στη μετάλλαξη του σχολικού συστήματος και στο μετασχηματισμό του σε φροσχολικό; Πώς το μεταλλαγμένο πλέον νέο σύστημα διαμόρφωσε μια διαδρομή στο μαθητικό δυναμικό τέτοια που να μη θεωρείται ότι απέχει πολύ από μαθησιακή σχιζοφρένεια, η οποία οδηγεί τελικά στις επιδόσεις που μετριούνται στο έρευνες και θα συνεχίσουν φυσικά, αν δεν υπάρξουν (από ποιον άραγε) κατάλληλες παρεμβάσεις; Αλλά και ποια κοινωνία θα πρέπει να αναμένεται να υπάρξει όταν το μαθητικό δυναμικό που διαμορφώνεται υπό αυτό το καθεστώς εισέλθει ως παραγωγικό στοιχείο σε αυτήν;